Η κοινωνία πολιτών και ο εκσυγχρονισμός
Το «κενό νοήματος» που έχει ενσκήψει στην καρδιά της πολιτικής στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι πλέον κοινός τόπος και συχνά ορατό δια γυμνού οφθαλμού στην καθημερινότητα των πολιτών.
Στο μικροεπίπεδο των ατόμων έχει οδηγήσει στην ραγδαία ανάπτυξη ενός επιλεκτικού ατομικισμού - κάτι ριζικά διαφορετικό από την δημιουργική ατομικότητα του πολίτη που περιορίζει την ιδιωτική αναζήτηση νοήματος στην φρενήρη κατανάλωση, στον κυνισμό και συχνά στον ανορθολογισμό. Στο συλλογικό επίπεδο φαίνεται, εν μέρει τουλάχιστον, να προκαλεί την εξίσου ορμητική επανεμφάνιση στο προσκήνιο φονταμενταλισμών θρησκευτικού ή εθνικιστικού χαρακτήρα, ξενοφοβία και συχνά έντονα ακροδεξιά αντανακλαστικά ενώ στην αντίθετη πλευρά του πολιτικού φάσματος φαίνεται να προκαλεί την ρομαντική αναζήτηση ενός αναπαλαιωμένου αριστερισμού.
Αυτά την κατάσταση κάθε λογικός και ενημερωμένος πολίτης μπορεί να την αφουγκραστεί και να την καταλάβει. Το κρίσιμο ερώτημα βρίσκεται αλλού. Αποτελεί μια αναπόφευκτη νομοτέλεια η μετατροπή των σύγχρονων δημοκρατιών σε «Μελαγχολικές Δημοκρατίες» όπως εύστοχα παρατηρούσε ο Π. Μπρυκνέρ πριν από χρόνια; Η απάντηση που δίνουμε εμείς είναι - και πρέπει να είναι - όχι. Λύσεις υπάρχουν και είναι πολλές. Η ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών στην μια από αυτές και μεσοπρόθεσμα ίσως αποδειχθεί η σημαντικότερη.
Η συμμετοχή των πολιτών σε εθελοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις και κινήματα που προβάλλουν πολλαπλές θεματολογίες και αιτήματα (ρύθμιση της παγκοσμιοποίησης, περιβάλλον, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνική αλληλεγγύη κ.α.) όχι μόνο «δένουν» την - αναγκαία - ατομικότητα με κοινοτικούς σκοπούς, αλλά και εξισορροπούν την κρίση των παραδοσιακών θεσμών συμμετοχής (πολιτικά κόμματα, συνδικάτα). Διαδίδουν την έννοια της ανεκτικότητας που είναι κρίσιμη σε μια πλουραλιστική πολυπολιτισμική Δημοκρατία. Βεβαίως η κοινωνία πολιτών δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαταστήσει τουλάχιστον προς το παρόν - τους βασικούς αντιπροσωπευτικούς μηχανισμούς διακυβέρνησης του κράτους. Σ' αυτό το σημείο υπεισέρχεται ο - τόσο ταλαιπωρημένος στην χώρα μας - εκσυγχρονισμός. Αρκετοί αναλυτές στην Ευρώπη και ιδίως στην χώρα μας εντοπίζουν στον «διαχειριστικό εκσυγχρονισμό» την βασική αιτία για την έκλειψη του νοήματος της απολιτικής. Έχουν δίκιο στα δευτερεύοντα σημεία, έχουν άδικο στα πρωτεύοντα. Γιατί υπάρχουν πολλών ειδών «εκσυγχρονισμοί» και στην θεωρία και στην πράξη. Υπάρχει ο αυταρχικός αλλά και ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός. Υπάρχει ο εκσυγχρονισμός που διαχέει τα δικαιώματα στο σύνολο των πολιτών - άρα είναι συμβατός και στηρίζεται στην κοινωνία πολιτών - και υπάρχει εκσυγχρονισμός ημιτελής και ολιγαρχικός. Σε άλλα τεύχη του περιοδικού έχουμε αναφερθεί εκτενώς για το είδος του δημιουργικού, δημοκρατικού και αναστοχαστικού εκσυγχρονισμό που σε συνεργασία με την κοινωνία πολιτών αποτελεί για μας το είδος της βιώσιμης λύσης για τις σύγχρονες δημοκρατίες.
Η προβληματική για τον εκσυγχρονισμό στην Ελλάδα απασχολεί ιστορικά κι αυτό το τεύχος του περιοδικού. Και μάλιστα υπερκομματικά και αυτό είναι κάτι εξαιρετικά καλό. Ειδωμένο από μια σωστή οπτική το αίτημα της ολοκλήρωσης του πραγματικού εκσυγχρονισμού της χώρας ταιριαστά με την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών περιέχουν ένα ισχυρό ανατρεπτικό δυναμικό. Δίνουν νόημα στην πολιτική δράση και συμμετοχή. Ανατρέπουν την αδράνεια και την απογοήτευση.
Σκοντάφτει βεβαίως συχνά-πυκνά, αυτό, στην σκληρή λογική της κομματικοκρατικής πόλωσης στην Ελλάδα. Τελευταίο χρονικά παράδειγμα οι πρόσφατες εκλογές για την Nομαρχιακή και Δημοτική Αυτοδιοίκηση. Η εκλογή δημοτικών και νομαρχιακών αξιωματούχων αποτελεί σημαντική διαδικασία δημοκρατικής αντπροσώπευσης που, λόγω της διάστασης της τοπικότητας που ενέχει, βρίσκεται κοντά στους πολίτες. Η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων των δημάρχων αλλά και η εμπέδωση του εκλεγμένου χαρακτήρα των νομαρχών, αποτελούν πολύ θετικές εξελίξεις καθώς αφορούν την μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, δικαιοδοσιών και πόρων και την διάχυση τους στις επιμέρους κοινωνίες. Κατ' αντιστοιχία, περιορίζεται σε ένα βαθμό ο συγκεντρωτισμός που είναι ιδιαίτερα έντονος στην χώρα μας.
Παράλληλα όμως νομίζουμε πως οι δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές μας έδωσαν και αρνητικά σημάδια και δυστυχώς είχαμε εξελίξεις οι οποίες υπονομεύουν, εμφανώς τη δημοκρατική συμμετοχή και την καλώς νοούμενο εκσυγχρονισμό του κράτους.
1) Μια πρώτη αρνητική στροφή αποτελεί η έντονη κομματικοποίηση των εκλογών. Η κομματική λογική διεισδύει και στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στην κομματικοποίηση αυτή συμμετείχαν σχεδόν όλα τα πολιτικά κόμματα, με πρωταγωνιστές τα δύο μεγαλύτερα και τη συνεπικουρία της Εκκλησίας της Ελλάδας. Η κομματικοκρατική ρητορική ποδηγετεί τους εκλογείς και τους υποψήφιους, πνίγει την αυτονομία τους και τους καθιστά φερέφωνα κομματικού λόγου και όχι γνήσιας αυτοδιοικητικής πολιτικής.
2) Μια δεύτερη αρνητική κατάσταση είναι ο θρίαμβος της αγοροκρατίας έναντι του γνήσιου πολιτικού λόγου. Το πολύ υψηλό και αυξανόμενο κόστος των εκλογώ, δημιουργεί έντονα ερωτηματικά για τις πηγές χρηματοδότησης της προβολής ορισμένων υποψηφίων οι ποίες ουσιαστικά παραμένουν στη σκιά. Το υψηλό κόστος περιορίζει μέχρι ασφυξίας τη δυνατότητα των μη-έχοντων υποψηφίων να προβάλλουν τις θέσεις και απόψεις τους και να αναδειχθούν. Τελικά λειτουργεί περιοριστικά της συμμετοχικότητας που υποτίθεται πως οι τοπικές εκλογές καλλιεργούν. Και αυτά συμβαίνουν εν μέσω της πλήρους απουσίας των θεμσικά αποκλεισμένων μεταναστών, τους οποίους οι επίσημοι και ανεπίσημοι υπολογισμοί φέρνουν κοντά στο εκατομμύριο.
3) Η αδιαφάνεια των οικονομικών των εκλογών ενισχύει την διαπλοκή σε τοπικό επίπεδο και έτσι η περίφημη αποκέντρωση αντί να οδηγεί σε μια πιο σημμετοχική δημοκρατία οδηγεί σε μια πιο αρπακτική, «φαγοποτική» πολιτεία. Η αδιαφάνεια αφορά και τα οικονομικά των εκλογών αλλά και τα οικονομικά των τοπικών αρχών μετά τις εκλογές, όταν θα πρέπει να αποσβεσθούν οι επενδύσεις και να επιστραφούν, προφανώς εντόκως τα «δάνεια» στους ανώνυμους «χορηγούς».
Με βάση τα παραπάνω η Ένωση Πολιτών για την Παρέμβαση προτείνει την προώθηση μέτρων που:
(α) θα αμβλύνουν ριζικά την κομματικοποίηση των δημοτικών και νομαρχιακών εκλογών
(β) θα πατάξουν τα πλουτοκρατικά/αγοροκρατικά χαρακτηριστικά του σημερινού πολιτεύματος μέσω του αυστηρού ελέγχου των οικονομικών και των κομμάτων.
Oι δύο παραπάνω στρατηγικές προϋποθέτουν νέες, ανεξάρτητες (από τα κόμματα) Αρχές που θα επιβλέπον και την διαδικασία αποκομματικοποίησης της τοπικής αυτοδιοίκησης και τα μέτρα οικονομικού ελέγχου και διαφάνειας και στο εθνικό και στο τοπικό επίπεδο.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό «ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ»
